دکتر محمد علی ززولی عضو هیئت مدیره انجمن علمی بهداشت محیط ایران
اخیراً به‌دلیل شیوع کرونا، عده‌ای با استفاده از روش‌های نوآورانه غیرمتعارفی با عناوینی مختلفی نظیر اتاقک، ایستگاه، جعبه، راهرو، دروازه و تونل ضدعفونی کننده با اسپری و پاشیدن ماده گندزدا به لباس و بدن افراد، ادعا می‌کنند این فناوری می‌تواند از انتشار میکروب‌ها از جمله ویروس کرونا پیشگیری کند.
حتی بعضی از شرکت‌ها پا را فراتر نهاده و قابلیت فناوریشان را از گندزدایی به استریلیزاسیون آن هم هوشمند ارتقاء داده‌اند و با اسامی چون «گیت هوشمند ضدعفونی»، «تونل‌های هوشمند استریلیزاسیون» روانه بازار کرده‌اند در حالی که مقصود گندزدایی، ضدعفونی و استریلیزاسیون کاملاً متفاوت است.
مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت و جمعی از اساتید بهداشت محیط کشور ناکارآمدی و مشکلات به‌کارگیری این تونل‌ها را اعلام کرده‌اند، ولی همچنان طراحان ادعا می‌کنند این دستگاه‌ها کارآمد بوده و در ورودی‌های مناطق پرخطر مانند بیمارستان‌ها، بازار، مجتمع صنعتی و ساختمان‌های اداری، فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های قطار، ایستگاه‌های اتوبوس، مجتمع‌های فروشگاهی، مساجد و سایر مناطق پرتردد قابل نصب است که بعضاً نصب و در حال استفاده است.
شیوه عمل این دستگاه‌ها بدین‌صورت است که یک ماده گندزدا نظیر کلر، ازن، پراکسید هیدروژن، ترکیبات آمونیوم کواترنر و.... به مدت ۶ تا ۳۰ ثانیه از چندین نازل از زوایای مختلف روی لباس و اندام فرد اسپری و مه‌پاشی می‌شود. بعضی از مدل‌ها محفظه‌ای مخصوص برای ضدعفونی کردن دست‌ها نیز در آن تعبیه کرده‌اند و هولناک‌تر اینکه، بعضی از شرکت‌ها لامپ‌های ماورای بنفش را هم در این تونل‌ها تعبیه و به‌کار گرفتند.
امّا سؤالات اساسی این است که آیا این دستگاه‌ها قبل از تولید انبوه، تأییدیه مراجع ذی‌صلاح بهداشتی را اخذ کرده‌اند؟ آیا می‌توان لباس و بدن فرد را در مدت ۶ تا ۳۰ ثانیه گندزدایی، ضدعفونی و استریلیزه کرد؟ آیا کارآمدی این دستگاه در نابودی میکروب‌ها از جمله کرونا ویروس به اثبات رسیده است؟ آیا کاربرد گندزدا به‌صورت مه‌پاشی و اسپری مشکلات تنفسی و پوستی برای افراد در معرض تماس ایجاد نخواهد کرد؟ و سؤالات مشابه که نیازمند به پاسخ علمی است.
طراحی و کاربرد این دستگاه‌ها بدون ارائه شواهد علمی و تنها با استناد به برخی خبرها، فیلم‌ها و عکس‌ها در سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی است. پاسخ سؤالات مطروح شده و دلایلی که می‌توان در مورد معایب و مخاطرات و عدم ضرورت استفاده از این‌گونه تجهیزات مطرح کرد به شرح زیر است:
۱- سازمان جهانی بهداشت(WHO)، اسپری و مه‌پاشی مواد ضدعفونی کننده روی افراد (در تونل، کابینت، یا اتاق) را تحت هر شرایطی توصیه نمی‌کند. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که این عمل می‌تواند از نظر جسمی و روانی زیان‌آور باشد و توانایی آلوده شدن ویروس به‌وسیله قطرات یا تماس را کاهش نمی‌دهد و فاقد اثربخشی بر کنترل کووید ۱۹ است. علاوه بر این، مه‌پاشی افراد با کلر و سایر مواد شیمیایی سمی می‌تواند منجر به سوزش چشم و پوست، اسپاسم برونش ریه ناشی از استنشاق و اثرات بر دستگاه گوارش مانند تهوع و استفراغ می‌شود.
۲- سازمان‌های بهداشتی کاربرد ماورای بنفش(UVC) روی دست و بدن را به علت اثرات بهداشتی شدید منع کرده است. UVC یکی از عوامل ایجاد سرطان پوست است.
۳- محصولات گندزدایی سمی و محرک تنفسی، پوست و چشم‌اند. بعضی از ترکیبات نظیر آب اکسیژنه شاید به‌ظاهر محرک تنفسی نباشند، ولی به‌واسطه تولید رادیکال‌های به‌شدت واکنش‌پذیر به‌صورت خاموش بر دستگاه تنفسی و گوارش تأثیر سوء می‌گذارند.
۴- غلظتی که مواد ضدعفونی کننده برای مه‌پاشی استفاده شده است بیش از حدود تماس مجاز با آلاینده‌ها و مواد سمی است که توسط سازمان‌های بهداشتی تدوین شده است. این یکی از دلایل عدم اخذ گواهی از مراجع ذی‌صلاح است.
۵- بر اساس رهنمودهای سازمان جهانی بهداشت و دستورالعمل‌های وزارت بهداشت اغلب گندزدا در غلظت‌های توصیه شده به زمان تماس حداقل یک تا ۱۰ دقیقه نیاز دارند تا بتوانند کارآمد و مؤثر باشند، اما تمام این دستگاه‌ها زمان تماس کمتر از ۳۰ ثانیه دارند. مضافاً اینکه اغلب محصولات گندزدایی برای سطوح سخت و غیر متخلخل مناسب‌اند، ولی لباس‌ها به‌عنوان سطوح متخلخل به‌حساب می‌آیند. برای البسه بهترین روش شستشوی با آب گرم است. محصولاتی که مناسب مواد متخلخل توصیه شده است به زمان تماس حداقل پنج تا ۱۰ دقیقه نیاز دارند تا ویروس کرونا را غیرفعال کنند. این زمان در هیچ‌یک از دستگاه‌های مورد استفاده برقرار نخواهد شد. برای اینکه اگر این زمان تماس ایجاد شود، لباس بایستی کاملاً خیس شود که ممکن نیست.
۶- کووید ۱۹ یک بیماری ویروسی تنفسی است و عمدتاً از طریق قطراتی که شخص آلوده هنگام سرفه، عطسه یا صحبت ایجاد می‌کند، انتشار می‌یابد. بنابراین اسپری گندزدا روی لباس افراد باعث نابودی ویروس در داخل بدن فرد آلوده نخواهد شد. در هر صورت حضور فرد آلوده بدون لوازم حفاظت فردی در اجتماعات موجب انتقال بیماری خواهد شد.
با توجه به منع استفاده این تجهیزات توسط مراجع بهداشتی ملی و بین‌المللی و همچنین عدم وجود هرگونه شواهدی علمی مبنی بر اثربخشی، ایمنی و مقرون‌به‌صرفه بودن این تجهیزات برای کاهش انتقال بیماری کووید ۱۹ ، کاربرد آنها قابل قبول نیست و نمی‌توان آنها را جایگزین راهبردهای موجود و اقدامات کنترلی مانند شستشوی دست و فاصله اجتماعی برای مبارزه با شیوع کروناویروس دانست.
در پایان به عموم توصیه می‌شود با رعایت فاصله فیزیکی (حدود ۲ متر) از دیگران و شستن دست‌ها با آب و صابون به مدت ۲۰ ثانیه (یا استفاده از ضدعفونی‌کننده دست با الکل حداقل ۶۰ درصد) در مواقع ضروری و انجام اقدامات پیشگیرانه روزمره، می‌توان ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
منبع خبر: ایرنا